Hoe komt een zakmes aan zijn prijs?
Zakmessen zijn er in alle soorten, maten en prijsklassen. Of je een mes nu in de vitrine, caravan of gereedschapskist legt of dagelijks op zak hebt: voor elk doeleinde is een mooi zakmes beschikbaar. Wanneer je op zoek gaat naar een passend zakmes kom je messen tegen die slechts een investering van een tientje vergen, tot messen die 300 euro of zelfs het dubbele daarvan kosten.
Vaak horen wij dan terug dat een mes een merknaam draagt en daarom duur is. In onze ervaring is dat wat te kort door de bocht. Daarom rijst de vraag: waarom betaal je voor het ene zakmes zo veel en voor het ander zo weinig?
Materiaalgebruik bij zakmessen
Laten we beginnen bij de grondstoffen, specifiek: de staalsoort van het lemmet. We komen binnen ons assortiment enkele tientallen verschillende staalsoorten tegen. De een met een nog exotischere naam dan de ander. Vaak wordt gedacht dat de materialen de kosten niet zullen zijn bij een mes. Dat klopt, soms.
Messenstaalsoorten
Niet iedere staalsoort is geschikt voor het maken van een mes. Een lemmet moet namelijk niet alleen scherp te slijpen zijn, het moet ook scherp blijven. En bij voorkeur niet breken, kromtrekken of roesten tijdens gebruik. Daarom kun je niet zomaar iedere staalsoort gebruiken voor het maken van een zakmes. Sommige staalsoorten bestonden al voor gebruik in kogellagers en andere high-tech apparatuur, andere staalsoorten zijn specifiek ontworpen als messenstaal. Een goede messenstaalsoort is het liefst zo fijn mogelijk van structuur. Om dit te bewerkstelligen worden de high-end staalsoorten vervaardigd door een soort sproeitechniek. In plaats van de verschillende bestanddelen van een legering als blokken in een grote ketel gooien, smelten en roeren, worden de staalsoorten verstoven. Ze worden (eenvoudig gezegd) verhit en onder druk gesproeid en zo in zeer kleine deeltjes vermengd. Alternatief kunnen de bestanddelen eerst tot een fijn poeder worden vermalen om zo nauwkeuriger vermengd te worden. Een dergelijke staalsoort wordt ook wel poedermetallurgisch genoemd.
Een goede messenstaalsoort is het liefst zo fijn mogelijk van structuur.
Je kunt je voorstellen dat het maken van een staalsoort dus afhankelijk is van zowel de bestanddelen in de legering, als het fabricageproces waarmee ze samengevoegd worden. Dat is echter niet de enige manier waarop de keuze voor een bepaalde staalsoort invloed heeft op de prijs van het mes. Sommige staalsoorten zijn namelijk lastiger te bewerken. Wanneer staalsoort A 10 minuten arbeid vergt voor het zetten van de snede en staalsoort B is zo sterk en dicht van structuur dat het 20 minuten duurt om er een goede snede aan te zetten, betekent dat een verdubbeling van de kosten voor die stap in het productieproces. Niet alleen voor het arbeidsloon van de bankwerker die het lemmet netjes holslijpt, ook de extra slijtage van de slijpstenen/slijpbanden moet je meerekenen. Een bevriende messenmaker vertelde ons dat hij op één slijpband tien lemmeten in ATS-34-staal kon holslijpen. Voor een lemmet in Böhler M390 staal had hij twee slijpbanden per lemmet nodig.
Handgreepmaterialen
Zoveel messen, zoveel greepmaterialen kun je bijna stellen. Van eenvoudig berkenhout tot mammoetivoor en alles daar tussenin. Hier bepaalt deels de verkrijgbaarheid van het materiaal de prijs. Er staan immers meer berkenbomen in het bos dan mammoetslagtanden. Bedenk hierbij dat dergelijke kwetsbare materialen ook gestabiliseerd moeten worden. Dit stabiliseren gebeurt door het materiaal zich in een vacuüm vol te laten zuigen met epoxy. Zo is het minder breekbaar en dus beter geschikt voor gebruik op de handgreep van een zakmes.
Er staan immers meer berkenbomen in het bos dan mammoetslagtanden.
Bij verschillende metalen en bijzondere kunststoffen speelt de kostprijs ook een rol. Zo is titanium verkrijgbaar in verschillende gradaties. Hoe hoger de kwaliteit, hoe duurder het titanium is. Aluminium is dan veel goedkoper, alhoewel je ook tussen verschillende soorten aluminium verschillen hebt zitten. Ditzelfde geldt voor de verschillende composietmaterialen en vezelversterkte kunststoffen. Een populair materiaal voor zakmessen is glasversterkt nylon, ook wel FRN (fiber reinforced nylon) of GRN (glass reinforced nylon) genoemd. Ook G10 lijkt hier sterk op. Hier zitten dan ook weer verschillen in het bewerken: hout zaag je eenvoudig weg op een lintzaag, terwijl G10 je zaag in no-time bot maakt.
Productielocatie en arbeidsloon
Uiteraard stopt het niet bij enkel de materialen. Sommige mensen denken dat je een plaat staal en een boomstam aan de voorkant de machine in schuift en aan het uiteinde perfecte mesjes van de lopende band pakt. Zo werkt het niet helemaal. Hoewel onderdelen automatisch gefreesd, gestanst, geslepen en gegoten worden door machines, is het merendeel nog steeds wel handwerk. Hierbij is het wellicht voor te stellen dat het duurder is een zakmes in de Verenigde Staten of in Europa te produceren, dan in een land waar de lonen wat lager liggen.
Transportkosten
De productielocatie heeft niet alleen invloed op de arbeidskosten. Ook het transport moeten we meerekenen. En dan is het niet alleen het bedrag dat we neertellen voor het versturen vanuit Taiwan van een compleet mes, maar ook voor de materialen. Wanneer Spyderco een zakmes laat maken in Taiwan met een Amerikaanse staalsoort en Amerikaans G10 wordt dat een kostbare aangelegenheid. Zo moeten de materialen naar Taiwan worden gebracht. Daar wordt het ruwe materiaal omgezet in een erg fraai zakmes. Vervolgens sturen ze het vanuit Taiwan naar de Verenigde staten. Daar wordt het mes omgepakt naar de kenmerkende Spyderco-verpakking. Vervolgens wordt het mes naar Europa gestuurd, alwaar het naar ons als webshop wordt gestuurd. Dit hele proces brengt kosten met zich mee die door veel mensen niet worden gezien.
Ontwerp
Het uiterlijk en de functionaliteit van een zakmes ontstaan niet uit het niets. Bij een goed zakmes is ieder detail uitgewerkt. Een prachtig lijnenspel, goede ergonomie en doordacht materiaalgebruik. Sommige messenmakers produceren hun eigen ontwerpen in eigen beheer, zoals Chris Reeve Knives en TOPS Knives. Andere merken maken hun eigen ontwerpen en laten deze elders produceren. Daarnaast zijn er nog merken die ontwerpen van bekende messenmakers in licentie nemen en op basis hiervan messen maken of laten maken. Denk aan Spyderco of de Böker Plus-serie.
Een messenmaker is vaak verschrikkelijk lang bezig om een ontwerp tot in detail uit te werken, testen en perfectioneren. Zo’n ontwerp is dan ook niet gratis. Wanneer een merk een overeenkomst sluit met een ontwerper voor het gebruik van een bepaald ontwerp moeten er dan ook royalties afgedragen worden.
De afwerking en het afstellen
Ok, er is een productielocatie, er zijn materialen en er is een ontwerp. We kunnen beginnen met het maken van het mes. Dat er een ontwerp op papier of in 3d beschikbaar is, betekent echter nog niet dat ieder zakmes hetzelfde wordt. Welk type coating gebruikt men? Is dat een zwarte coating die al krast wanneer je er naar kijkt? Of DLC-coating die behoorlijk veel kan hebben voor je gebruikssporen ziet?
Een stonewash is natuurlijk ook een optie. Hierbij wordt een lemmet (of meerdere tegelijk) in een grote trommel gedaan tezamen met blokjes keramisch materiaal (keramische media) en een vloeistof. Vervolgens wordt deze trommel een bepaalde periode aan het draaien of schudden gezet waardoor de keramische media het staal licht krassen tot oppervlak bijna gepolijst is. Een combinatie tussen de twee is uiteraard ook mogelijk. Dus eerst coaten en daarna stonewashen om een blackwashedfinish te bewerkstelligen. Maar wel dubbel werk…
Maak je gebruik van titanium voor een handgreep, dan kun je dat ook weer afwerken. Stonewashen kan, maar ook polijsten of zandstralen. Of kies je voor een kleurtje door het titanium te anodiseren?
Er zijn zo veel opties om een materiaal af te werken, maar het assembleren en afstellen van een zakmes doet ontzettend veel met de kosten. De onderdelen van een zakmes kunnen exact volgens de specificaties worden gemaakt, ieder mes is nog steeds een beetje uniek. Een honderdste millimeter hier, een duizendste daar. Met de hand nog even over de slijpband en we hebben het al over tiende millimeters.
Een Chris Reeve pakt dit heel strikt aan. Ruw materiaal dat vlak vanuit de fabriek wordt aangeleverd, slijpt en freest hij nog eens wat dunner zodat hij zeker weet dat het nog vlakker is. Tot de duizendste millimeter, nauwere toleranties dan in de luchtvaart. Vervolgens wordt de vorm uit het materiaal gehaald en vlakt hij het weer. Absoluut niet de snelste en eenvoudigste manier, volgens hem toch de beste. En hier hangt ook weer een prijskaartje aan.
Assembleren en afstellen
Omdat niet ieder mes 100% hetzelfde is, moet ieder zakmes vanuit de fabriek worden afgesteld. Hoe stroef opent het mes? Hoe stevig is de vergrendeling? Is er zijwaartse speling op het lemmet? Dat moet allemaal worden afgesteld. Hoe beter afgesteld, hoe beter het mes zal presteren. Maar het betekent ook dat er meer tijd in is gestoken. Tijd = geld, dus het mes dat beter is afgesteld zal ook duurder zijn.
Tijd = geld, dus het mes dat beter is afgesteld zal ook duurder zijn.
Marketing
Puur kijken naar de kostprijs van het materiaal plus wat arbeidsloon is dus niet toereikend. Er komt veel meer bij kijken. Zo ook marketing. Want een mes maken is één, het mes verkopen is een tweede. Kosten die hieraan hangen zijn onder andere het ontwerp en de productie van een verpakking. Kosten voor de website van de fabrikant. Een eventuele distributeur die zelf weer marketingactiviteiten uitvoert. Advertenties die worden geplaatst. Fotografie en video’s. Een samenwerking met beroemdheden als Bear Grylls is ook niet gratis. Dat gaat dus nog wat verder dan enkel een merknaampje.
Service
Sommige merken bieden meer dan enkel het product. Zo zijn er merken die wellicht in aanschaf een iets grotere investering vergen, maar op lange termijn dan ook meerwaarde bieden. Zo kun je jouw Chris Reeve Sebenza terugsturen naar Chris Reeve voor een gratis Spa treatment. Ze maken je mes dan schoon, stellen hem opnieuw af en slijpen hem. Wanneer je dat wilt kunnen ze de greep zelfs opnieuw zandstralen. Een service die je bij een mes van drie tientjes niet hoeft te verwachten.
Een service die je bij een mes van drie tientjes niet hoeft te verwachten.
Conclusie en verwachtingen
Er komt dus heel wat meer bij kijken om de kostprijs van een zakmes te bepalen, dan enkel de prijs voor de ruwe grondstoffen plus wat arbeidsloon. Hierop voortbordurend zegt dit ook iets over de verwachtingen die je van een zakmes mag hebben.
Een in de Verenigde Staten gemaakte Leatherman-multitool voor minder dan honderd euro is eigenlijk een verschrikkelijk goede deal, wanneer je kijkt naar de vele bewegende delen en afstelling die erin zitten. Hem vervolgens afkraken omdat er wat speling op een schroevendraaier of lemmet zit is dan ook misschien niet helemaal fair, wanneer je naar de prijsstelling in verhouding met het materiaalgebruik en het land van herkomst kijkt.
Tussen een in China gemaakte Kershaw of een in de Verenigde Staten gemaakte Zero Tolerance zit meer verschil dan enkel de prijs, ook al lijkt het ontwerp sterk op elkaar en horen beide merken bij hetzelfde moederbedrijf. Van een Zero Tolerancemag je betere afwerking en afstelling verwachten dan van de goedkope(re) Kershaw. Aan de andere kant krijg je bij een Kershaw weer heel veel mes voor je geld. En dat is natuurlijk ook wat waard.
Wij vinden dat er een verschil zit tussen een duur product en een product dat veel geld kost. Het laatste kan namelijk wel eens een veel langere levensduur en meer gebruiksplezier bieden. Iets dat wellicht pas na gebruik zal blijken. Duur impliceert dat de prijs-kwaliteitverhouding scheef loopt. Uiteraard is dit een nogal persoonlijke noot: de waardering van prijs-kwaliteitverhouding kan voor iedereen anders zijn. Wat de één een redelijke deal vindt, kan voor de ander spotgoedkoop lijken.
We hopen op deze manier de prijs-kwaliteitverhouding van zakmessen, vaststaande messen en multitools wat opgehelderd hebben.
